Професорке Ванковска, да го почнеме разговорот со една од поентите во Вашата последна колумна, а тоа е економскиот империјализам. Често се вели дека денес не мора да ве бомбардираат за да ве принудат на нешто, туку доволно е да ви воведат економски санкции. Ве загрижува ли начинот на кој се води светската политика во моментов?
Економските санкции не ми се во фоксуот на размислување, бидејќи тие се повеќе инструмент на меѓународната политика, па и на ООН. Но, кога веќе ги споменувате, само ќе кажам дека огромен број научни истражувања покажуваат дека таквите санкции имаат многу контроверзен ефект: ги јакнат диктаторските режими, а ги погодуваат невините (цивилите). Кога зборувам за економски империјализам на ум го имам современиот облик на турбо-капитализам, кој одамна ги надмина границите на националната држава, а глобализацијата е најпогодниот контекст кој овозможува мултинационалните компании да имаат поголема моќ и поголем буџет од голем број суверени држави. Кога ме прашувате за водењето на светската политика, имам дилема: не знам што е полошо - светската политика да биде водена свесно (управувана, како што тоа модерно се нарекува) или да знаеме дека е таа невозможна за управување, стихијна и спонтана. Јас би се движела некаде на средина во моите размислувања, затоа што и во едниот и во другиот случај заклучокот би бил дека човекот е немоќен пред картелите или тајните друштва, корпорациите и банките, или пак дека денешната економска глобализација е рамна на vis major (виша „природна“ сила). Она што најмногу ме загрижува е тоа што мнозина во светот, особено во развиените земји, остануваат индиферентни пред разурнувачките ефекти на глобализацијата на сиромаштијата (како што ја нарекува Мишел Чосудовски). Денес е „нормално“ да леете солзи заради жртви на торнадо, сообраќајна несреќа или терористички напад на маратонска трка, а за многу поголемиот број жртви од сиромашниот дел на светот да размислувате како за бројки, статистика, или дури и за инфериорен дел на светот, осуден на пропаст.
Ако зборуваме за светот, карактеристично во последниве 10-15 години е појавата на нови економски сили, од поранешните земји во развој. Ја оценувате ли нивната моќ за реална, која евентуално би можела да прерасне и во политичка на глобално ниво (Кина, Индија, Бразил се одамна важен фактор во својот регион, но дали можат да станат она што се Америка и Русија во светот) или „рокот на употреба“ на тие држави ќе помине кога ќе се исцрпат нивните природни богатства и новите технологии ќе ја елиминираат сегашната потреба од евтина работна сила?
Меѓународниот поредок се наоѓа во транизиција: од биполарен стана униполарен, па сега се клацка помеѓу нов биполаризам (по опоравувањето на Русија) и мултиполарен систем. Историјата покажува дека наспроти првичниот впечаток за подемократична распределба на моќта, мултиполарниот поредок е многу нестабилен, па и склон кон колизии и менливи коалиции. Новите економски џинови се усовршија во дисциплината наречена „капитализам“ со горе-доле демократски облик, и го освојуваат светот. Значи, тие научија дека капиталот патува, а дека економската моќ не мора да се потпира исклучиво на сопствените, национални ресурси. Затоа денес е најактуелна битката за доминација во Африка, на пример. Она што на светот му е потребно е поредок заснован на меѓународно право и мултилатерална соработка, и тоа на повеќе нивоа. Но, тоа се само пусти желби. Капиталот не знае за доста, во неговата природа е да се оплодува, да го зголемува профитот, а тоа за жал се прави и по цена на загадување на човековата околина и загрозување на иднината на човештвото. Затоа, шаховските игри помеѓу САД, Русија, ЕУ, земјите од БРИК и другите растечки и развиени земји треба да се набљудуваат како игри на сојузи на државите со крупниот капитал, па така станува сеедно „кој ќе победи“. Контратежа на ваквите тенденции е се’ уште неорганизираното глобално цивилно општество, алтерглобалистичките движења, но сетоа тоа е далеку од артикулација. Човештвото ја изгуби моќта на имагинација, способноста да замисли и оствари поинаков свет! Затоа, левицата на глобален план е во церебрална кома, а десницата само ги менува облиците и степенот на (не)демократичност.
Како го оценувате снаоѓањето на Европа, односно на Европската унија, во целата оваа глобална игра: Исток - Запад, стари демократии- нови демократии, руски енергенси - западна индустрија, висок стандард - презадолженост, голем трговски дефицит и опасност од државен банкрот...? Кои се најголемите европски предизвици во овој период и во оној што ќе следи?
Проблемот на ЕУ (или како што ние погрешно и нагалено ја нарекуваме „Европа“) е во тоа што од крајот на 90-те години влезе во замката да се натпреварува со САД, особено на глобален план. Во тензијата меѓу Марс (САД) и Венера (ЕУ) подоминантен и поубедлив беше Марс, а Венера почна да станува „машка Данка“. На глобален план ЕУ почна да ја губи својата сила на убедување и привлечност со нудење демократски и мирољубиви решенија (т.н. нормативна моќ), а кризата на капитализмот ја погоди и нејзината силна страна во смисла на внатрешните односи - таа се одрече од социјалната држава, од принципите на еднаквост и солидарност. Со тоа дури и го загрозува својот скапо стекнат „капитал“ на мировен проект. ЕУ не ја препознаваат дури и нејзините сопствени граѓани, а тоа ќе го видите на улиците од Пловдив до Мадрид. Со продлабочувањето на економската криза стана јасно дека - како што велат некои теоретичари - демократијата не може без капитализам, ама на капитализмот сосема добро му оди и без демократија. Унијата има една хронична болка, наречена демократски дефицит, а и легитимитетот е нешто што забрзано се троши. Од Брисел (или Берлин) се менаџираат влади (Грција, Италија), се контролираат буџетите, па дури и употребата на маслиново масло во рестораните. Во целата криза, по дифолт, добитници се богатите, банкарите и корпорациите, а цехот за неуспешната економска и развојна политика ја плаќаат најчесто младите генерации. Во моментов она што најмногу загрижува е појавата на крајната десница, со отворени фашистички манифестации, па и со парламентарно претставништво. Тоа е слика која потсетува на времиња кои мислевме дека се минато (навираат слики од филмовите „Кабаре“ и „Змиско јајце“).
Зошто ни е нам потребна ЕУ? Мислите дека во македонската јавност постои вистинско разбирање за тоа?
Наместо директен одговор ќе ви кажам нешто што неодамна го слушнав од амбасадор на голема држава-членка на ЕУ. На мојот коментар дека ЕУ ја губи привлечната моќ и заради сопствената криза (која ние ја гледаме преку медиумите и сфаќаме дека тоа не е таа ЕУ која ја посакуваме), но и заради непринципиелните барања кои ни ги испорачуваат, а кои немаат врска со евроинтеграцијата, тој рече: „Ама тоа е вашата илузија за ЕУ! Ние не сме идеални, имаме многу проблеми, но сме проект кој гарантира мир на континентот!“. Јас се обидов да објаснам дека и странците, ама и домашните елити, со децении ја негуваат таа пропагандистичка и идеализирана слика за Унијата, па е нормално кога сиромашните луѓе, изморени од бескрајната транзиција гледаат на ЕУ како на Ветена земја, во која ќе им престанат сите овоземски маки. Нормативната моќ на Унијата одигра голема и позитивна улога во стабилизацијата на регионот разурнатиот од војна, но сега ја достигнува својата крајна граница. Сега таа се претвора во своја спротивност, бидејќи од вљубениците ќе создаде разочарани и гневни љубовници, луѓе кои не го добиле она што го очекувале и кое им го ветувале. Јас немам никакви илузии за подобриот живот во ЕУ: дури и да станеме членка, ние и натаму ќе живееме на истата територија, со истите елити, со истите навики. Степенот на развиеност и подигањето на демократската култура се процеси кои траат неколку генерации и не се менуваат со декрет. Но, македонската јавност не го гледа тоа. Дури и оние кои се навидум евроскептици се, всушност, само луѓе кои се лути што од нас (Македонците) се бара преголема цена. Од друга страна, во албанската заедница е се’ поприсутна една бизарна националистичка верзија на ЕУ како средство за остварување на „имагинарната татковина“ на сите Албанци од Стокхолм до Атина (како што изјави Ахмети). И сето тоа остава горчлив вкус, по сите реформи и приказни, се’ се сведува или на идеја дека некој побогат треба да не’ усвои или на Голема држава на оние од ист род.
Вие ги следите и настаните во регионот, а нешто специфично се случува во Србија. Таму, десничарска власт, со мошне проблематично минато од 90-тите, денес ја „признава реалноста на теренот“, прави сериозни отстапки за да издејствува датум за преговори со ЕУ, за што добива признанија и од големите противници. На пример, писателот Владимир Арсенијевиќ, кој е две децении жесток критичар на радикалите, социјалистите и на нивната политика, пред некои ден изјави: „Првпат сега немам апокалиптична визија за иднината на Србија“. Сметате дека кај северниот сосед се случуваат вистински промени?
Би сакала да сум оптимист, ама кога слушам како на четничкиот војвода Николиќ или на милошевиќевиот младинец Дачиќ им се простуваат гревовите, тоа ми се чини како самозалажување. Србија „плаче“ за катарза, за расчистување со минатото (каде влегува и делот на она што беше сторено во Косово и заради Косово, но и другите српски територии). А сега добива елита поддржана од Брисел не заради нејзиниот демократски капацитет и свесно соочување со злосторствата, туку луѓе кои немаат друг избор освен да се согласат на отстапки (соработка со Косово), кои и онака мораа да ги направат. Ја следам српската интелектуална дебата, и самата сум зачудена кога оние кои беа најжестоки критичари на политичарите од ваков ков сега стануваат нежни и внимателни за да ги поттикнат да одат до крај со реализацијата на договорот со Приштина. Начинот на кој Ештон го постигна овој договор (кој се’ уште се соочува со тешкотии околу имплементацијата) е токму потврда на тоа дека Европејците само ја копираат американската политика на стап и морков, булдожер-дипломатија и слично. Вистинските промени во едно општество мораат да произлезат од внатре, да се резултат на болен процес на соочување со себе, со својата нечиста совест, со отстранување на сите замешани со воени злосторства и воени политики, создавање нови елити, свесно прифаќање на тоа дека треба да се сврти нов лист, а не само капитулација под економски и политички притисоци. Освен тоа, Србија останува без демократска опозиција (и таа е во длабока криза), а почетокот на преговорите е само начин на кој Брисел ја држи контролата врз оваа важна држава. Патем, во ЕУ никој нема дилема дека во наредните десет години нема да има проширување. Останува да видиме како ќе течат работите во регионот, а јас посакувам да не сум во право. Моите српски колеги не би се согласиле со мојот песимизам, а јас само признавам дека понекогаш некои работи можат да се придвижат и од луѓе со нечиста совест, кои се ставени во теснец.
Се согласувате ли со онаа теза дека „некои прашања може да ги реши само десничарска власт“? Или е тоа оправдување на левицата да не ја преземе историската одговорност за најтешките проблеми?
Практиката на многу земји го потврдува тоа - десничарите се сметаат за докажани патриоти, а имаат опозиција која е поумерена и предадена на интернационални вредности. Она што во нашиот случај ме загрижува е што ние немаме вистинска ни десница ни левица, а двата завојувани блока се неспособни за национален консензус и дефинирање на заеднички вредности, кои ги надминуваат теснопартиските. Ако под најтешки проблеми мислите на спорот со името и блокадата на патот кон ЕУ, тогаш морам да кажам дека она што се бара од Македонија, нема никаква сличност со состојбата во Србија. Во Македонија, во однос на ова прашање, нечиста совест нема ниту десницата, ниту левицата, бидејќи спорот е генериран однадвор, а сега само гнои одвнатре. Но, ако беше во прашање идеолошката провениенција на власта, досега имавме различни ситуации, а ниту една влада не се осмели да изврши историско и политичко самоубиство со промена на името.
Кога Никола Груевски победи првпат, во 2006 година, верувавте дека Македонија денес ќе изгледа вака и ќе биде во оваа меѓународна позиција?
За разлика од луѓе кои мислат дека нештата се менуваат на избори, јас не верувам во тоа. Односно, мислам (како во една позната изрека) дека доколку нештата се менуваа на избори, тие одамна ќе беа забранети (и тоа не во Македонија, туку таму од каде што потекнува изборната демократија). Но, ќе ви кажам една епизода од времето кога очекувавме (а потоа наскоро и добивме кандидатски статус). Ден пред одржувањето на самитот на ЕУ во декември 2005 година, бев поканета да учествувам телефонски во емисија на Македонското радио во врска со тоа што ќе ни донесе кандидатскиот статус. Тоа беше ден кога пред ТВ-камери почина еден стечаец, за време на прес-конференција. Кога вечерта во емисијата не покажав доволно еуфорија за кандидатскиот статус и посочив дека со декрет, одлука, па и со кандидатски статус состојбата нема да се смени преку ноќ, тоа стана најкусото интервју што сум го дала - водителката ми се заблагодари и ми спушти слушалка. Сакам да кажам, бев доволно политички некоректна за да не се радувам однапред за нешто што знаев дека не е причина за еуфорија. На она што денес ни се случува во вид на националистичка еуфорија, споменичка манија, популизам и нарушена меѓународна позиција (барем кога станува збор за Брисел и Вашингтон), на Груевски најмногу му помогнаа Грците, но и Европејците. Шлаканицата од Букурешт беше точка на пресврт, која тој умешно ја искористи во своја полза.
Зошто се премиерот и ВМРО ДПМНЕ толку неоприкосновени на избори? Што е она што го сфати Груевски, а не го сфаќаат на „Бихаќка“? Дали се работи само за злоупотреба на државните ресурси и на националистичката реторика или има и уште нешто?
Тие од „Бихаќка“ го сфаќаат ВМРО-ДПМНЕ најмногу затоа што сето ова им е добро познато. Сегашната владеачка партија не внесе многу новини во системот на владеење, туку само го усоврши она што веќе како технологија на владеење го втемели СДСМ. Вклучувајќи ја и непринципиелната, ама добитна коалиција со Ахмети. Ова е мешавина на популизам зачинет со национализам (и кај Македонците и кај Албанците), ветувања, фингирање реформи, а се подлабоко партизирање на целата државна структура, корумпирање на медиумите преку реклами, создавање клиентелистичко општество во кое цели категории луѓе сметаат дека опстанокот им зависи од власта која ќе „потфрли по нешто“... Интересно е што и покрај се’, единствено што СДСМ се обиде да направи е да се натпреварува со ВМРО ДПМНЕ во дисциплини во кои овие „докторирале“, како што е повремено националистичката реторика или заложби за уште повеќе капитализам, како лек за излез од кризата. Отпорот беше потег на очајници, и затоа граѓаните не го препознаа како автентичен. Проблемот е што ние немаме граѓани, а за тоа е виновен и СДСМ. Имаме граѓанин покорен или задоволен со малку, но и натаму не сосема доверлив кон ниту една политичка партија. Процентот на неопределени останува висок, иако политички неартикулиран.
Очекувате опозицијата да се консолидира по 2 јуни?
Од она што го гледам од работното лето, преку Отпорот, и оваа предизборна состојба, немам многу верба дека социјалдемократите научиле нешто. Целата битка е околу кандидатите, кои очигледно немаат капацитет (затоа што капацитети и кадри не се негуваа во текот на годините за да лидерот остане неприкосновен), ниту харизма (а членството беше научено на неа како на најдобар квалитет на еден лидер), или околу функциите во врхушката. Базата е, пак, мобилизирана не околу преиспитување на сопствените грешки, трансфузија на нови идеи за 21. век, па и јакнење на идеолошката матрица, туку околу тривијални и козметички нешта, а најмногу со очајничка верба дека спасот е само во Црвенковски. А СДСМ е столб на она што го нарекуваме опозиција. Ако тие не успеат, и покрај сета меѓународна поддршка, да се освежат и препородат преку катарза, од другите пак очекувам уште помалку. И тоа е причината зошто Македонија ќе назадува и во годините кои доаѓаат - алтернатива не гледам, левица уште помалку, а оваа власт ќе падне, ама кога ќе биде предоцна за спас од економската и социјалната пропаст.
Дали Ве плаши односот во владејачката коалиција на ВМРО ДПМНЕ и ДУИ, кој може да се окарактеризира како прилично лицемерен? Формално, тоа е цврста коалиција, која ги пребродува сите „искушенија“, а во исто време, двете партии прават провокативни постапки за другата страна, т.е. за електоратот што таа го претставува (Слупчане, Талат Џафери, 1.500 амандмани, пречекот на Јохан Тарчуловски, законот за бранителите). Ве плаши ли дека таа толку „цврста љубов“ може да пукне за еден момент и тоа да не биде само во Парламентот?
Не ме плаши оваа коалиција, туку рамковната демократија како таква, која воспостави трибални односи меѓу две племиња. Ова е сојуз во кој орото го водат двата етнички лидери. Јас посакувам таквиот брак од нужда да пукне, ама принципиелно и не само во однос на оваа сегашна коалиција. Ако сакаме Македонија да опстане и да стане демократска, првиот услов е враќањето на граѓанскиот принцип, а не криење на национализмите зад некаква наводна мултиетничност, која не’ води кон сегрегација и федерализација. Имено, дури и да се наруши „љубовта“ меѓу ВМРО ДПМНЕ и ДУИ, јасно е дека како што е поставен сега, системот ќе донесе нова/стара коалициона влада помеѓу победниците од двата етнички табора. Реално говорено, со капиталот од 2001-та, ДУИ има се’ уште неприкосновена положба во албанскиот дел од електоратот и игра симултанка со македонските партии. Притоа, од еден изборен циклус до друг, испорачува чисто националистички барања кои веќе ја надминуваат и првобитната охрдиска Рамка.
Колку сегашната владејачка гарнитура ја промени свеста на обичниот граѓанин? Станевме ли како општество потолерантни или понетолерантни?
Оваа тема е трагикомична - никогаш порано не се фрлиле толку пари на кампањи за соживот, разбирање, почитување и толеранција, а како никогаш порано имаме деца кои ни се тепаат по улици, училишта и автобуси. Лидерите никогаш не направиле ниту симболичен чин заедно да излезат пред медиуми да испратат порака или осуда на вакви чинови, а кога го прават тоа се обраќаат само на „својата“ заедница. Има шпекулации дека зад некои од инцидентите (особено тепачката на Кале) стоеле партиски центри, што значи дека со разгорување на омраза и нетрпеливост (сега веќе и на верска основа, не само на етничка) се добиваат поени. Ако не можете да испорачате вработувања, развој, услуги, тогаш правите се’ за да ја дефокусирате јавноста и од задолжувањата, од неуспесите на другите полиња. Стара испробана тактика во слаби држави - впрочем, така почна и крајот на бивша Југославија, а знаеме како заврши.
Вие сте многу активна со своите написи и јавни настапи, но и на социјалните мрежи. Притоа, и доста контроверзна, во смисла на тоа дека Вашите ставови често предизвикуваат реакции. Сигурно, уште пред да го публикувате ставот, сте свесна дека тој ќе биде коментиран. Зошто мислите дека така треба да правите, односно се сметате ли себеси за контроверзна?
Ова „многу активна“ не знам како да ги сфатам - како комплимент или критика? Има и такви мислења - дека ме имало премногу во медиумите, дека сум преактивна и слично. Јас на таквите критики одговарам со следните аргументи: некој мора да зборува, а јас не сум во ситуација да ги барам (или избирам) медиумите, па правам што можам. Тоа дека сум контроверзна е само знак дека сум успеала да го разбранувам жабурникот. И тоа е нешто што го посакува секој учесник на јавна сцена. Кој би сакал да говори или пишува, а никој да не го и забележи тоа? Кога би се премислувала дали нешто да кажам, дали тоа ќе биде сфатено вака или онака, тоа би бил знак дека се повлекувам од страв и дека попуштам пред самоцензура. Она што можеби ме прави „контроверзна“ е во тоа што оние кои се навикнале на црно-белиот свет и се обидуваат да ме сместат во некоја „банда“ се секогаш збунети - таман ќе помислат дека ме разоткриле, а јас ќе ги изненадам со нешто. И на крајот најлесно им е да кажат дека не сум им јасна и дека не знам што сакам. Едноставно, не можат да сфатат дека некој може да биде свој, без страв дека можеби некогаш ќе го својатаат, или обратно - ќе му се закануваат.
Поради некои ставови добивате и лични закани. Ви се случило некогаш нешто непријатно, а да не е само од вербална природа?
Ако ме прашувате дали сум била непосредни физички загрозена, ќе ви кажам дека тоа не ми се случило. Оние кои се највулгарни во нападите се обично страшливци или играат на картата на застрашување за да замолчам. Но, освен вулгарни напади од вербален карактер, сум била изложувана на притисоци, отстранувана од некои проекти (кога ќе сум ја налутела меѓународната со некој став), сум имала закани со тужби и слично. Можеби најгрдиот период од мојот јавен живот беше оној по објавувањето на колумната во која го осудив начинот на кој беше дочекан Јохан Тарчуловски - имаше јавувања на домашен телефон, закани за мене и за децата, мојата стара мајка со денови не можеше да спие и имаше висок притисок откако сфати дека еден ТВ-водител (кој таа го следи) отвори „лов“ во својата емисија заради став кажан за Ал Џезаира. Но, покрај мене, мораат силни да бидат и тие покрај мене, па по извесно време се’ се смири, а веројатно жртва на јавен линч стана некој друг.
За што сте добиле повеќе напади: што сте критична кон власта или што сте „неутрална“?
Тоа што сум критична кон власта (секоја власт) е нешто што се подразбира и се очекува од мене, но интересно е што неутралноста е она што најмногу ги лути особено оние што себе се перцепираат како прогресивна јавност или опозициски интелектуалци. Оние од власта дигнале раце од мене или можеби сфатиле дека им правам услуга - мојата критичност и слобода да ги кажам своите ставови е „доказ“ за постоење на слобода на мислата (иако забораваат дека не сите имаат таква привилегирана, професорска позиција или се пострашливи по природа). Но, тие од опозицијата знаат да бидат немилосрдни, особено нивната интелектуална елита. На пример, по настаните од 24 декември, всушност во текот на истиот ден додека тензијата беше висока, дадов неколку изјави за медиуми (македонски, албански, провладини и опозициски). Но, за некои борци за човекои права било срамота што сум дала изјава, на пример, за „Вечер“, иако новинарката сосема коректно ја пренесе мојата изјава и јас се’ уште стојам зад неа. Подоцна, ми пишуваа колумни, психолошки портрети, фермани или најпримнитивни коментари, кои ми е срам и да ги цитирам, а беа објавени на „македонскиот Пешчаник“, па и семејни трактати за тоа дека сум кавзиинтелектуалец, портокалова и што ли уште не... Потоа, тие истите занемеа кога се осмелив да кажам што мислам за Тарчуловски - занемеа затоа што ниту се осмелија да признаат дека сум имала храброст да кажам нешто што малкумина смееја да го кажат во тој миг, ниту пак отворија уста против јавниот лич (веројатно сметајќи дека „така ми треба“).
Гледате ли битна разлика во демократската свест меѓу власта и опозицијата?
Кај политичарите не гледам ни свест ни совест, најмалку пак демократски капацитет или морал. Сите партии, по правило, се засновани на т.н. султански принцип на управување, одозгора надолу, а доминантна и неподложна на критика е врхушката. Тие што треба да не’ убедат дека ќе ја почитуваат демократијата ако дојдат на власт, немаат внатрешен демократски живот. Тоа е парадоксот на совремието. Тоа дури не е ни карактеристика само на македонските елити. Она што е страшно, тоа е што немаме граѓанство со демократска политичка култура, кое би партиципирало во политичките процеси, би знаело да си ги брани правата и да ја контролира власта одоздола. Политиката (власта) е премногу сериозна работа за да им се остави само на политичарите, но проблемот со земјите во транзиција е што политичката култура бара децении, ако не и стотици години за да се етаблира. Ние ги правиме првите чекори на овој план, но заради нестабилното опкружување, војните и старателството на странците, од нас се бара да прексокнеме некои етапи во развојот, па т.н. меѓународна заедница настојува да игра улога на катализатор, но често завршува со неочекувани резултати на она што го нарекуваме стејтбилдинг.
Неретко имате директна или индиректна полемика со некои колеги, професори. Како го оценувате однесувањето на универзитетскиот кадар во јавноста? Не мислите дека некогаш е под нивото на својата формална позиција во општеството?
За жал, со колеги ретко водам полемики во својство на познавачи на некоја материја или професори. Во Македонија нема дебата, најмалку научна, и во право сте кога велите дека станува збор за индиректна полемика, и тоа главно преку колумни. Колумните дозволуваат послободен стил на изразување, а се премногу куси и не даваат можност за подлабока елаборација особено во печатени медиуми каде просторот е мал. Нема ништо лошо во несогласувањето, во конфронтациите, во различните погледи на нештата иако сме професори, но нивото на размена на епитети, девалвација на личен или професионален план, е нешто недолично, и тука се согласувам со Вас. Во една дамнешна прилика, пред седум-осум години, изреагирав со писмо до редакцијата на „Дневник“ и проговорив за „Сочниот јазик на еден професор“ (Фрчкоски, се разбира) кој имаше една доста „сочна“ колумна посветена на две негови помлади колешки (од кои едната сега е предложена заедно со него како член на анкетната комисија за настаните од 24 декември). Прашав јавно дали ни долкува пред децата да бидеме родители, пред студентите професори, а на јавна сцена да се плукаме. Прашањето беше реторичко, се разбира.
Би пиеле ли кафе со професорот Фрчкоски, ако некаде се сретнете?
Морам да признаам дека ова прашање ми го поставувале и други, па ми е дури и забавно. Неодамна на трибина за лустрацијата во преполната сала, колегата Фрчкоски седна до мене, и одеднаш почнаа да блескаат блицови на фотоапарати, па ние двајца се пошегувавме на сметка на тоа дека новинарите веројатно тоа го сметаат за сензација. Потоа бевме во истиот тим (заедно со Сашо Мацановски Трендо) на дебатата околу религијата организирана од МОФ. Она што пошироката јавност не го знае е дека иако ретко, ние двајца се среќаваме во разни поводи (вклучувајќи и еден дочек на Нова година во исто друштво), на јавни трибини или научни конференции во странство. Интересно е што во една мала Македонија, и иако сме и двајцата присутни во медиумите, никогаш не сме се нашле во исто ТВ-студио. Не знам дали е во прашање случајност или не, ама ќе ви кажам дека јас не сум одбила. Би лажела кога би рекла дека сме пријатели, но на него не гледам како на непријател, туку како на непристоен, па и злонамерен колега (кој се осмелува не само мене, туку и својата постара колешка од неговиот факултет, да не нарече „селски учителки“ и „невести“ - по што прогресивните интелектуалци паднаа во транс од воодушевување). Да скратам, ние нашето кафе сме го испиле, веројатно на двајцата ни горчело, ама тоа не е причина да не се поздравуваме и да не полемизираме и натаму. Она што ни е заедничко е што имаме долг стаж и искуство на јавниот ринг, иако за разлика од него, јас останувам политичка Дева Марија, бидејќи никогаш не сум вршела јавна или државна функција, ниту сум била кандидирана на избори - што е огромна предност во јавниот дискурс кога се зборува без багаж, без хипотеки.